Verschenen in OORsprong, jg. 4, nr. 2, mei 2003
Dopper, een droevige figuur
Cornelis Dopper zal niet licht vergeten worden, al was het alleen maar omdat zijn naam met gouden letters op
het balkon van het Amsterdamse Concertgebouw staat. Het is hetzelfde balkon vanwaar criticus en componist
Matthijs Vermeulen op 24 november 1918 de woorden 'Leve Sousa!' de zaal in slingerde, na een uitvoering van
Doppers Zuiderzeesymfonie. Dat roemruchte incident is de tweede reden waarom Doppers faam zeker voor
een paar eeuwen veiliggesteld is.
Een componist wordt natuurlijk liever om zijn muziek herinnerd. Helaas, dat zal bij Dopper niet gebeuren.
Het Residentie Orkest heeft onlangs twee cd's met werken van zijn hand uitgebracht, die voornamelijk
bevestigen wat we al wisten: Dopper mocht dan een goed ambachtsman zijn, als kunstenaar was hij nogal
benepen. De titel die Joop Stam zijn Dopper-biografie heeft gegeven, Schitteren op de tweede rang, is
dan ook fraai gekozen. Want ook als tweede dirigent van het Concertgebouworkest stond Dopper altoos in de
schaduw van de grote Willem Mengelberg.
Uit alle berichten blijkt dat hij een hardwerkende, en bovendien heel aardige man is geweest, maar
eigenlijk was het ook een beetje een droevige figuur, wat zijn levensbeschrijving natuurlijk alleen maar
interessanter maakt.
Cornelis (Kees) Dopper werd geboren in 1870 in Stadskanaal, als achtste kind van de plaatselijke
hotelhouder. Nog voor zijn twaalfde jaar stierven vier van zijn broers, en op zijn zeventiende was hij wees.
Hij studeerde in Leipzig, werkte een aantal jaren in Groningen, en trok in 1897 naar Amsterdam, waar hij als
violist en repetitor werkte bij diverse operagezelschappen. In die tijd componeerde hij vier opera's, waarvan
er drie nadien ook werden uitgevoerd.
In 1898 ontmoette hij de tien jaar jongere Sophie Zimmermann (een zus van de toenmalige concertmeester
van het Concertgebouworkest), wat leidde tot een twee jaar durende hartstochtelijke correspondentie. De
ontluikende liefdesaffaire – een belangrijke inspiratiebron voor de componist – werd evenwel op
grond van zijn geringe sociale status door Sophie's familie in de kiem gesmoord. Dopper maakte in 1906 en
1907 twee concertreizen door de USA en Canada met een operagezelschap dat uitsluitend Puccini's Madama
Butterfly uitvoerde. Na zijn terugkeer werd hij, in 1908, aangesteld als 'onder-directeur' van het
Concertgebouworkest. Het jaar daarop trouwde hij met de zangeres Henriëtte Siedenburg, de dochter van zijn
hospita, van wie hij na tien jaar weer scheidde.
Na zijn veertigste levensjaar ging het Dopper aanvankelijk voor de wind. De symfonieën en
concertstukken die hij componeerde kwamen bijna vanzelfsprekend tot uitvoering bij het Concertgebouworkest.
Vandaar Vermeulens uitbarsting in 1918 die, zoals Stam aantoont, mede werd gevoed door rancune jegens
Mengelberg, die het vertikte om de composities van de lastige muziekcriticus een blik waardig te keuren.
Ofschoon Doppers toegankelijke muziekstukken bij het publiek steevast een gunstig onthaal vonden,
oordeelden de critici dikwijls minder enthousiast over zijn verrichtingen. Ter gelegenheid van zijn zestigste
verjaardag vonden er allerlei feestconcerten plaats. Een doekje voor het bloeden wellicht, gezien zijn
betrekkelijk vroege ontslag in 1931, 'om gezondheidsredenen'. Die bleken weldra reëel, want kort nadien
werd hij geplaagd door aanvallen van angina pectoris, die in 1939 tot zijn dood leidden.
Dopper kan zich nu postuum verheugen in een van de meest zorgvuldige, van uitvoerige analyses voorziene
componistenbiografieën uit de Nederlandse muziekgeschiedenis. Desondanks heeft het dit in eigen beheer
uitgegeven werk ontbroken aan een redigerende hand. Dat treedt niet alleen aan de dag in de vorm van dubbele
spaties en andere kleinigheden, maar vooral in de omvang van deze bijna twee kilo wegende foliant, die op
het eerste gezicht veel weg heeft van een kloeke kerkbijbel. Hoe soepel geschreven en hoe prijzenswaardig
volledig het boek ook is, toch had het met gemak de helft korter, kleiner en daarmee ook goedkoper gekund.
Joop Stam: Schitteren op de tweede rang - Cornelis Dopper (1870-1939) - zijn leven, werk en wereld. 571 pagina's.
ISBN 90 800932 2 X.
© Frits van der Waa 2008
