Home
Vertalingen
Stukken
Strips
Genealogie
CV
Links
Zoek

Verschenen in Vrije Geluiden 1 van 19 februari 2000

Het geheime bestaan van de Wereldomroep

Naast Radio 4 en de Concertzender telt Nederland nog een belangrijke zender die in binnen- en buitenland klassieke muziek distribueert. Radio Nederland Wereldomroep lift mee op de frequenties van muziekzenders over de hele wereld.

Het is de meest onzichtbare omroep van Nederland, maar wereldwijd heeft ze meer luisteraars dan enige andere. Radio Nederland Wereldomroep is niet te vinden op AM of FM. Je moet er een kortegolfontvanger voor hebben. Hoewel: met een cd-speler gaat het ook, want als het over muziek gaat doet Radio Nederland Wereldomroep (RNW) het dikwijls zonder zender. Duizend cd'tjes uitsturen naar radiostations over de hele wereld blijkt de meest effectieve manier om de Nederlandse cultuur onder de aandacht te brengen.

Op het bureau van Hans Quant, chef van de muziekafdeling van RN, liggen drie schitterend uitgevoerde dubbel-cd's. Gebreide knuffelbeesten sieren deze compilaties van Nederlandse pop & rock, jazz en wereldmuziek. Alleen al bij de aanblik gaan je vingers jeuken. Maar de hebbedingetjes zijn niet te koop. Dat heeft met auteursrechten te maken. Ze worden weggegeven, maar alleen aan buitenlandse radiozenders of andere instellingen, zoals het documentatiecentrum Donemus, die er iets moois mee doen. Het lijkt verkwistend, maar in feite is het een heel doelgerichte methode. 'Telkens als een buitenlands station zo'n cd draait geeft het ons in feite zendtijd cadeau', zegt Quant. `En die zendtijd is duizend keer zo veel waard als dat cd'tje. Als je die zou moeten kopen tegen een reclametarief was je veel meer geld kwijt. Dus als één groot radiostation zo'n cd draait zijn wij in feite al uit de kosten.'

Radio Nederland Wereldomroep is opgericht in 1947, naar het voorbeeld van BBC World Service. Het is de enige omroep in Nederland die altijd buiten het zuilenstelsel heeft gestaan en daardoor ook geen last heeft van de daaraan verbonden perikelen.

Cultuurgoed

Naast de opdracht om Nederlanders in het buitenland op de hoogte te houden van wat zich aan het thuisfront afspeelt heeft de Wereldomroep de taak om het vaderlands cultuurgoed onder de aandacht te brengen van de rest van de wereld. Om Nederland te promoten zogezegd. De afdeling muziek, een klein, maar wezenlijk onderdeel van de Wereldomroep, houdt zich bij uitstek met die tweede taak bezig.

En daar merkt de muziekliefhebber in Nederland ook wat van, al zal hij niet altijd in de gaten hebben dat de Wereldomroep erachter zit. Een flink deel van de door RN geproduceerde cd's is namelijk wél in de gewone platenwinkel te krijgen. Daaronder zijn prestigieuze projecten, zoals de 14-delige cd-doos met radio-opnamen van Bernard Haitink, of de zes cd's tellende, op het Globe-label verschenen compilatie A Dutch miracle, met hoogtepunten uit vijftig jaar Holland Festival. De rol die de Wereldomroep daarbij als initiator en co-financier speelt blijft doorgaans onderbelicht. De consument ziet alleen maar een logootje op de achterkant, dat net zo goed van een sponsor afkomstig zou kunnen zijn.

Zo is het label NM Classics, dat de afgelopen tien jaar ruim honderd cd's met Nederlandse muziek heeft uitgebracht, voor de helft eigendom van de Wereldomroep. De andere helft is eigendom van het Centrum Nederlandse Muziek (dat onlangs met Donemus is gefuseerd tot de Muziekgroep Nederland). NM Classics brengt vooral nieuwe opnamen van klassieke Nederlandse muziek – van Sweelinck tot Schat, van Altena tot Zuidam.

Hoesjes

De Wereldomroep hanteert een ruime definitie van `Nederlandse' muziek: daaronder vallen ook uitvoeringen door Nederlandse musici en ensembles, en zelfs optredens van buitenlanders in specifiek Nederlandse evenementen als het Holland Festival of het North Sea Jazz Festival. Evenmin beperkt het blikveld zich tot klassieke muziek: ongeveer de helft van de producties van de Wereldomroep betreft jazz, wereldmuziek, of pop en rock.

Jaarlijks produceert de Wereldomroep zo'n twintig cd's waarvan het grootste deel ook in de gewone platenhandel verkrijgbaar is. De slechts voor promotie bedoelde cd's werden vroeger, net als de lp's die de Wereldomroep voordien de wereld instuurde, van tamelijk onaantrekkelijke hoesjes voorzien. Tegenwoordig is dat anders: ze zien er piekfijn uit. 'Bedenk wel', zegt Quant, 'zo'n cd komt terecht op het bureau van een radioproducer, tussen alle grote opnamen van de belangrijke labels. Op dat moment mag je product zich niet negatief onderscheiden.'

Er is Quant veel aan gelegen om alle drempels op het traject van RN naar de luisteraar weg te nemen. Omdat buitenlanders moeite hebben met Nederlandse namen stond in de cd-boekjes tot voor kort een fonetische weergave vermeld. Zo werd Guus Janssen gus yahnse (Engels), güs yánsen (Frans), güs jannße (Duits) of jus yanse (Spaans). Tegenwoordig hoeft dat niet meer: de website van de Wereldomroep bevat onder meer een index met componistennamen, compleet met een klinkend uitspraak-voorbeeld.

Cd's zijn niet het enige vervoermiddel voor vibraties van vaderlandse herkomst. In samenwerking met de NPS en de AVRO registreert de Wereldomroep jaarlijks 26 concerten van het Koninklijk Concertgebouworkest en het Rotterdams Philharmonisch Orkest. De opnames worden uitgezonden op het satellietnetwerk van de EBU (European Broadcasting Union). De aangesloten radiostations kunnen die uitzendingen opnemen voor eigen gebruik. Zenders die geen lid zijn van de EBU krijgen een DAT of een kopietje op CD toegestuurd. In de toekomst zal het Internet hierbij uiteraard een steeds belangrijkere rol gaan spelen, al moet er nog het een en ander worden uitgezocht over de vele auteursrechtelijke haken en ogen die daaraan vastzitten.

Zendingswerk

Een aparte activiteit van Radio Nederland zijn de Weken Nederlandse Muziek, die de Wereldomroep enkele malen per jaar in samenwerking met een buitenlandse klassieke zender organiseert. Tijdens zo'n week neemt de Wereldomroep de programmering van die zender over. Dat wil zeggen dat, met behoud van de redactionele formule van die zender, het hele programma een week lang gevuld wordt met Nederlandse muziek (weer in die ruime betekenis). In de afgelopen jaren zijn er Radio-Muziekweken geweest bij zenders in Chicago, St.Petersburg, Moskou, en een aantal dichter bij huis gelegen steden. In het jaar 2000 gaat de Wereldomroep dit muzikale zendingswerk verrichten in Johannesburg, Berlijn en Rome.

Van elke cd die de Wereldomroep maakt worden er circa duizend naar buitenlandse zenders gestuurd. Over wat er vervolgens mee gebeurt heeft Quant geen precieze gegevens: 'Het is als zaaien op gevarieerde ondergrond. Soms komt het op, en soms komt het niet op.' Maar dat de muziek zijn weg vindt naar de luisteraar staat wel vast. Naar verhouding bereiken we heel goede resultaten,' vindt Quant, 'zeker als je bedenkt dat de muziekafdeling maar acht man in dienst heeft. Bij Radio 4 zit een hele macht mensen, er is een peperdure infrastructuur, en die zender bereikt op een doorsnee-avond, als het meezit, 30.000 mensen. Onze serie met het Concertgebouworkest en het Rotterdams Philharmonisch Orkest distribueren we via de satelliet in Amerika. Over een heel seizoen bereiken we daar tien miljoen luisteraars.'

Maar ook in eigen land weet Radio Nederland nieuwe marktsegmenten aan te boren, zoals dat heet. 'Kijk', zegt Quant, terwijl hij een cd uit een la trekt. 'Deze opnamen hebben een tweede leven gekregen bij Het Kruidvat. Voor vijf gulden had je de hele Van Wassenaer en De Fesch. Die cd's zijn door de verkoop uit de kosten gekomen, en de loop was er uit, dus we hebben de opnamen verramsjt. Daar vang je best een aardig bedrag voor. En dat steken we dan weer in nieuwe producties.'


© Frits van der Waa 2007