Home
Vertalingen
Stukken
Strips
Genealogie
CV
Links
Zoek

de Volkskrant van 27 juni 1988, Kunst, recensie

Milhauds "l'Orestie" glorieus en indringend muziekritueel

Holland Festival/VARA-Matinee: l'Orestie, opera van Darius Milhaud, door Radio Symfonie Orkest, Groot Omroepkoor, Koor van de Nederlandse Opera en solisten o.l.v. Reinbert de Leeuw. Concertgebouw, Amsterdam. Radio: 27 juni, Radio 4, 20.02 uur.

Wat Darius Milhaud bewogen heeft zijn Orestie als opera de wereld in te sturen is een mysterie. Oratorium, toneelmuziek, of opera? l'Orestie, gecomponeerd in de jaren 1913-1924 op basis van Paul Claudels vertaling van Aeschylus' Oresteia, onttrekt zich aan botanisering. Het titanische opus beleefde zaterdag in het Amsterdamse Concertgebouw zijn Nederlandse première, in concertante vorm.

Voor deze uitvoering. een coproduktie van de VARA en het Holland Festival, hadden het Groot Omroepkoor en het Koor van de Nederlandse Opera een monsterverbond gesloten, en trad het Radio Symfonie Orkest aan met een zestienkoppige slagwerkerssectie.

Sinds Milhaud in 1924 de laatste hand legde aan Les Euménides, het slotdeel van de trilogie, is het werk nog maar enkele malen integraal, en slechts één keer in scenische vorm, uitgevoerd. Het concert was dan ook een gebeurtenis die in historische allure kon wedijveren met de simultaan gespeelde wedstrijd Nederland-Rusland. Het geringe aantal lege stoelen bewees het.

De stijl van l'Orestie verschilt radicaal van die van Milhauds "populaire" werken als Le boeuf sur le toit of La création du monde. Het principe van de polytonaliteit, waarbij het orkestrale weefsel bestaat uit door elkaar wandelende lagen met elk hun eigen toonaard, leidt tot een wijd en diffuus klankbeeld en complexe akkoorden die van binnen lijken te gonzen. De enorme rijkdom en reikwijdte van de samenklank vinden hun evenknie in de monumentale overspanning van de tijdsduur – meer dan drie uur –, in een blok-achtige strofenbouw waarbij de gevarieerde herhaling, maar soms ook een hardnekkig ostinato de muzikale stroom voortstuwt. Naast indrukwekkende orkestsegmenten staan passages waar Milhaud een verrassend gebruik maakt van declamatie en spreekkoren, uitsluitend ondersteund door slagwerk.

De dikwijls grandioze vocale en orkestrale opeenstapelingen bewegen zich op de grens van de ondoorzichtigheid. Dat gevaar wordt bezworen door de instrumentatiekunst van Milhaud, en niet te vergeten door dirigent Reinbert de Leeuw, die de klankverhoudingen subliem in evenwicht hield.

Toch leek het Concertgebouw regelmatig nauwelijks groot genoeg voor de geluidsmassa's. De verschillende solisten, met name Charles van Tassel (inderhaast ingevallen voor Heinz-]ürgen Demitz, slachtoffer van de zoveelste keelontsteking van het Holland Festival 1988), en Claron McFadden, Nelly Boschkova en Ans van Dam, samen verantwoordelijk voor de driestemmig gezette rol van Athene, leverden indrukwekkende prestaties, maar moesten toch meer dan eens het onderspit delven in de geluidsbaaierd, die zelfs voor het Concertgebouw wat overdadig was. De radio-registratie, vanavond te beluisteren op Radio 4, laat waarschijnlijker een gunstiger balans horen. Maar de ruimtelijke ervaring zal wel niet door twee luidsprekers overgedragen kunnen worden.

Milhaud heeft niet de volledige Oresteia op muziek gezet. Uit het eerste deel, Agamemnon, heeft hij maar één fragment getoonzet, van het tweede, Les Choéphores een flinke portie, terwijl Les Euménides, het slotdeel, als enige volledig is uitgewerkt. Al met al is het werk, dat derde deel incluis, eerder een indringende ceremonie dan een opera, te meer daar Milhauds muziek het rituele aspect nadrukkelijk onderstreept. Het gegeven van Orestes' vendetta, en zijn achtervolging door de Erinyen, de wraakgodinnen, die moeten wijken voor de principes van de redelijke rechtspraak, vindt zijn parallel in de muzikale uitwerking. Een aaneenketening van obsessieve bezweringen, uitbanningen en aansporingen mondt ten slotte uit in een gigantisch uitdijende, bedwelmend beierende slotprocessie.


© Frits van der Waa 2006