Home
Vertalingen
Stukken
Strips
Genealogie
CV
Links
Zoek

de Volkskrant van 12 november 1988, Kunst, recensie

Muziek loopt dicht in Different trains

Steve Reich Festival, met Steve Reich & Musicians, Schönberg Ensemble o.l.v. Reinbert de Leeuw en het Kronos Quartet, in Muziekcentrum Vredenburg, Utrecht.

Er was een tijd dat Steve Reich, leidend Amerikaans componist van wat nog steeds minimal music heet, vond dat de structuur van zijn muziek volledig voor zichzelf moest spreken.

Dat is allang niet meer zo. Al in het omvangrijke slagwerkritueel Drumming (1971), waarin verschillende ritmische lagen via geleidelijke verschuivingen op elkaar gestapeld werden, begonnen Reichs structuren een loopje te nemen met de perceptie.

Nog steeds is Reichs muziek welluidend, helder en nog steeds is ze gebaseerd op het principe van de herhaling. Maar ze is complexer dan voorheen. Geleidelijk aan heeft Reich melodische, ritmische en harmonische dubbelzinnigheden in zijn vocabulaire geïntroduceerd. Bovendien is hij meer met tekst gaan werken. Zijn muziek was abstract; ze werd expressief.

Bij elk van de drie concerten van het Steve Reich Festival, dat de afgelopen drie dagen volle zalen trok in het Utrechtse Muziekcentrum Vredenburg, was de confrontatie tussen de "oude" en de "nieuwe" Reich aan de orde.

Reich en zijn eigen musici verzorgden het leeuwedeel van de uitvoeringen, waaronder vooral die van het Sextet eerdere interpretaties (incluis de versie op de plaat) voorbijstreefde. Als Nederlandse gastspelers fungeerden Reinbert de Leeuw en het Schönberg Ensemble, met een gedreven vertolking van Eight lines, een praktischer geïnstrumenteerde versie van het Octet (1979). En Reichs jongste compositie, Different trains, werd uitgevoerd door het Kronos Quartet uit San Francisco. In dit stuk spelen de vier strijkers samen met een geluidsband die niet alleen twee ingespeelde kwartetpartijen bevat, maar ook gesproken tekst en geluiden van treinen en stoomfluiten.

Different trains is Reichs eigen Shoah. Met behulp van tekstfragmenten uit interviews zet hij de herinneringen aan treinreizen die hij omstreeks 1940 als jongetje maakte tegenover de herinneringen van overlevenden uit de concentratiekampen. De melodieën die het strijkkwartet speelt zijn een zo nauwkeurig mogelijke muzikale weergave van de melodie van de gesproken taal – een nieuwe uitwerking van een idee dat in enkele van zijn vroege bandcomposities een rol speelde.

Different trains wordt volgend jaar op de plaat uitgebracht. Een hele troost, want bij de uitvoering in Vredenburg kwam het stuk niet goed tot zijn recht. Het vliegtuig van het Kronos Quartet was ernstig vertraagd door dichte mist, en hoewel de verlate soundcheck doorging tot tien minuten voor aanvang van het concert, was het volume waarop band en spelers werden versterkt veel te luid voor de overdaad-gevoelige akoestiek van het Muziekcentrum. Overigens een probleem dat bij de meeste van de uitgevoerde stukken een rol speelde: al het geluid leek uit de luidsprekers te komen. Maar in Reichs muziek hoort de versterking niet te versterken, maar te ondersteunen.

Bij Different trains ging het echt mis. De muziek liep dicht, en de teksten waren alleen te volgen met behulp van het programma.

Het aangrijpende karakter van het stuk bleef niettemin onaangetast. Het meedogenloze gedender van de locomotieven, het naargeestige, hese gejammer van de stoomfluiten, en de eigenaardige, chromatisch getinte en onregelmatige figuren van de gesproken tekst, dat alles wordt nauwgezet verdubbeld en van harmonieën voorzien in het strijkkwartet.

De akoestische problemen daargelaten komt Different trains naar voren als een zonderling stuk muziek, dat met al zijn integriteit bedenkingen oproept. Want de compositie, heeft als geheel, samengesteld als ze is uit korte stukjes vertelling, een rapsodisch karakter. Door de aard van het materiaal kan het haast niet anders, ook al biedt het slot een synthese van eerder gepresenteerde melodisch-tekstuele gegevens. En aan de andere kant wekt het tot melodie omvormen van geladen teksten als "They tattooed a number on our arm" toch een licht frivole indruk (het gekke is namelijk dat de melodie van de taal niet noodzakelijk in overeenstemming is met de inhoud van de mededeling).

Voor wie de jodenvervolging heeft meegemaakt is luisteren naar dit stuk af te raden, denk ik. Niet omdat Reich iets verkeerd voorstelt. Integendeel, juist omdat het stuk zo schrijnend waar is.


© Frits van der Waa 2006