Home
Vertalingen
Stukken
Strips
Genealogie
CV
Links
Zoek

de Volkskrant van 16 januari 1989, Kunst, recensie

Telemusik van de kosmocomponist Karlheinz Stockhausen

Irritatie die moet wijken voor bewondering

Festival Telemusik: werken van Karlheinz Stockhausen, door Ellen Corver, Markus Stockhausen, Kathinka Pasveer en Suzanne Stephens, in het Concertgebouw, Amsterdam. Radio 4: vanavond, 20.00 uur. Volgende concerten: Amsterdam (18, 19, 20 en 22/1), Den Haag (21/1), Utrecht (24/1), Groningen (26 en 28/1).

Stemmige illuminatie in de Grote Zaal. Een kring van licht op het pijpwerk van het Concertgebouworgel. Achter het mengpaneel de kosmoscomponist en maker van mystagogisch muziektheater: Karlheinz Stockhausen. Zo begon zaterdag het eerste concert van "Telemusik", het Stockhausen-festival dat zich tot het eind van de volgende week afspeelt in Amsterdam, Den Haag, Utrecht en Groningen.

Het programma van het openingsconcert is meermalen omgegooid, het lastige uit de oertijd van de electro-instrumentale muziek daterende Mixtur door het Radio Kamerorkest verviel, want er bleek niet genoeg gelegenheid voor repetities in de zaal zelf. En de Slagwerkgroep Den Haag was niet ver genoeg gekomen met Microphonie I. Uiteindelijk kwam het hele concert voor rekening van de vaste Stockhausen-clan.

Tevoren had Ton Hartsuiker in zijn inleiding op Stockhausens werk al gewag gemaakt van "gevoelens van irritatie die toch altijd weer moesten wijken voor bewondering".

Zo ging het precies.

Het concert opende met de elektronische compositie Telemusik, in 1966 gerealiseerd in Tokio, en ontstaan uit het streven naar een "muziek van de gehele aarde, van alle landen en rassen". Logisch dat de titel tot motto van het festival is verheven. Maar een beetje kriebelig word je wel van de "nieuwe klankwereld" die Stockhausen heeft geschapen door "intermodulatie" van etnische muziek-opnames uit China, Vietnam, het Amazone-gebied en nog zo wat.

Het stuk biedt parallel lopende stromen van korrelige klanken, die weliswaar verfijnd zijn in hun grofheid, maar het bereikt niet de scherpgesneden klankrijkdom van Stockhausens eerdere elektronische werken Kontakte en Gesang der Jünglinge (die overigens ook worden uitgevoerd deze week).

Ook in Aries, waarin Stockhausens zoon en trompettist Markus het opneemt tegen een bandpartij, kost het tijd om binnen te dringen in het floersig en nogal machinaal melodisch geklop uit de luidsprekers. Maar de duizelingwekkende fusie – in een enkele toon – die trompet en elektronisch geluid halverwege het stuk aangaan breekt elk verzet. Stockhausen junior bracht zijn partij, die in het verdere verloop van het werk op de meest onverwachte momenten noten gemeen heeft met de band, met een fabelachtige precisie.

Niet minder trefzeker waren Ellen Corvers vertolking van het Klavierstück IX uit 1954/61 en het optreden van fluitiste Kathinka Pasveer in Xi, een even bondige als obsederende verkenning in het gebied van de microtonen.

Maar de meest luisterrijke ervaring en tevens een subliem voorbeeld van het gezegde dat zich in de beperking de meester toont was de uitvoering van Tierkreis door Kathinka Pasveer, klarinettiste Suzanne Stephens, en Markus Stockhausen, die behalve de trompet ook de piano bespeelde. De musici accentueerden hun spel met een bescheiden choreografie.

Van de dierenriem-compositie Tierkreis bestaan verschillende versies voor uiteenlopende bezettingen. Misschien is deze versie uit 1984, doorgaans driestemmig en vrijwel uitsluitend opgebouwd uit "orthodoxe" tonen, wel de meest betoverende. Het stuk is speels, lichtvoetig, wervelend maar evenwichtig, toegankelijk en tegelijkertijd ongrijpbaar. Ondanks een lengte van bijna een half uur absorbeert het de aandacht volkomen.

De klanken zijn soms bestudeerd naïef als die van Stravinsky's Histoire du soldat, dan weer doen de haast magische sonoriteiten denken aan het werk van Messiaen. Maar eigenlijk lijkt deze muziek op niets anders dan op die van Stockhausen, de meester van het muzikale proces, die steeds nieuwe bruggen weet te slaan tussen timbres en tonen, lijn en curve, beweging en stilstand – of het nu gaat om de weerbarstige klank massa's van Telemusik, om de fascinerende desintegratie van Klavierstück IX, of om melodisch geconcipieerde stukken als Xi en Tierkreis.


© Frits van der Waa 2006