Home
Vertalingen
Stukken
Strips
Genealogie
CV
Links
Zoek

Niet geplaatst artikel voor de Volkskrant, 18 oktober 1991


Boermans Band zonder Naam

Rumori: werk van Trio Janssen Termos Janssen, De Graaff en Boerman. Frascati, Amsterdam.

Hopelijk geeft Jan Boerman zijn nieuwe elektronische compositie gauw een titel, want het is lastig iets te prijzen dat nog geen naam mag hebben. Wat er in het stuk zelf gebeurt is al onbenoembaar genoeg.
Het wonderlijke aan Boermans muziek is dat ze op band is vastgelegd, dus gefixeerd en volkomen herhaalbaar, en dat je toch met ingehouden adem zit te luisteren, alsof het om een levende, eenmalige uitvoering gaat. Dat klopt ook wel zo'n beetje, want ofschoon Boerman zijn Band zonder Naam ongetwijfeld nog wel eens ergens zal draaien, zal het, ja, misschien nog beter, maar in elk geval anders klinken dan zondag in Frascati. Dat Boermans elektronische stuk zo'n "levende" indruk maakte was des te eigenaardiger omdat het live-element in de daaraan voorafgaande optredens van Huba de Graaff en het Trio Janssen Termos Janssen een essentiële rol speelde.
Zulke provocerende contrasten, dan wel overeenkomsten, zijn belangrijke kenmerken van de serie Rumori, waarvan dit concert de tweede aflevering vormde. De serie belicht de veelvormigheid van de eigentijdse Nederlandse muziek, met een duidelijke nadruk op de uithoeken waar het experiment en de vernieuwing zich plegen af te spelen.
Hoewel Boerman zijn werk speciaal voor Rumori heeft gecomponeerd, waren voor de ruimtelijke effecten die de 68-jarige tape- grootmeester beoogt eigenlijk een andere zaal, acht gescheiden luidsprekerkanalen en een andere opstelling van het publiek nodig geweest. Toch intrigeerde ook de aan Frascati aangepaste versie - een stereo-band, door de componist zelf uitgestuurd over twee hangende, twee staande en twee achter het publiek opgestelde luidsprekers - door haar grote dieptewerking.
De lichtspots waren gericht op de componist achter de mengtafel, zodat het publiek niets voor zich had dan een zwart hok. Een hok, niet een vlak, want de schijnbare klankbronnen leken zich niet slechts op punten tussen links, rechts, boven of beneden, maar ook tussen veraf en nabij te bevinden.
Maar Boermans nieuwe werk is meer dan een klankpanorama in 3D, al laten de muzikale processen die zich daarin afspelen zich evenzeer uitdrukken in termen van ruimte, stilstand en beweging. Langgerekte, voortdurend verkleurende akkoordsluiers staan tegenover nerveus gehamerde staccato-klanken, er zijn kleine tweetoonsmotieven die in duizelingwekkende duikvlucht langs elkaar zwermen, maar ook diffuse donderslagen en mistig klokgebeier. De muzikale vorm is niet scherp gesegmenteerd, maar ontwikkelt zich veeleer in omtrekkende bewegingen met een lange adem, op gang gehouden door het voortdurend injecteren van klankvarianten, soms kalmerend en betoverend, maar vaker wrang en stimulerend.
Het stuk duurt een half uur, is zo abstract als muziek maar zijn kan, en heeft, paradoxaal genoeg, de biologerende uitwerking die natuurverschijnselen als onweersbuien en brekende golven kunnen uitoefenen.
Ook Huba de Graaf heeft aan Rumori een Stuk zonder Naam bijgedragen. De 32-jarige componiste, die benevens een viool een blikken voorhangjurk vol mysterieuze snaren en sensoren met zich torste, bediende een elektronisch netwerk waarin behalve computers, keyboards en luidsprekers ook een fonteintje was opgenomen: in feite een éénvrouws-orkest.
De hele merkwaardige boedel getuigt van een even onbevangen als innemende experimenteerlust. De Graaff heeft zowel haar instrumentarium als de nauwelijks minder buitenissige muzikale materie beter in haar greep dan bij voorgaande optredens. Desondanks wekt ook dit nieuwe stuk de indruk dat haar ideeën over nieuwe muziekmachines steviger gefundeerd zijn dan haar ideeën over wat die bij elkaar op moeten leveren.
Bij de improvisatiemuziek van het Trio Janssen Termos Janssen zijn die ideeën daarentegen opvallend raak geformuleerd. Elk van de vier stukken die het trio ten gehore bracht is gebaseerd op een kunstige wisselwerking tussen eigenmachtig ingrijpen en muzikale spelregels. De drie zijn perfect op elkaar ingespeeld, weten een minimum aan gegevens tot op het merg uit te benen, en opgebouwde verwachtingspatronen op losse schroeven te zetten. Het is ongefixeerd, onherhaalbaar, per definitie onvolkomen, en daarin volmaakt.


© Frits van der Waa 2006