de Volkskrant van 14-10-1995, Pagina 11, Kunst, recensie
Hollevatenmuziek bij het gedateerde filmepos Napoleon
Napoleon van Abel Gance, met muziek van Carmine Coppola, door het
Noord Nederlands Orkest olv M. Zearott. De Harmonie, Leeuwarden. Herhaling:
Den Bosch, Utrecht, Den Haag, Amsterdam (14-17 okt).
En dan te bedenken dat het zes delen hadden moeten worden. Als de Franse
cineast Abel Gance (1889-1981) zijn verfilming van het leven van Napoleon
kunnen voltooien had dat een cinematisch avontuur van meer dan een etmaal
opgeleverd. Wagners Ring-opera zou er naast verschrompeld zijn.
Helaas, Gance is niet verder gekomen dan Napoleons 26-ste levensjaar. De
eerste episode van 'het grootste filmepos aller tijden' beleefde zijn eerste
vertoning in 1927, met groot succes. Een paar jaar later was de film, ondanks
Gance's baanbrekende vernieuwingen, hopeloos ouderwets — verdrongen door de
geluidsfilm.
Ook alweer heel lang geleden, zo aan het einde van de jaren zeventig, diepte
de Amerikaan Kevin Brownlow de film op uit de archieven en maakte (in
samenwerking met de inmiddels hoogbejaarde Gance) een reconstructie van
Napoleon. Die versie, met muziek van Carmine Coppola (de vader van de
regisseur) is indertijd te zien en te horen geweest bij het Brabants Orkest.
Het Noord Nederlands Orkest herhaalt nu deze onderneming. Je zou je kunnen
afvragen waarom. Want wat het orkest vanuit de bak bijdraagt zou - met alle
verschuldigde respect voor betoond vakmanschap en uithoudingsvermogen - net
zo goed uit luidsprekers kunnen komen als het prachtige geknetter van dat
bioscooporgel.
Natuurlijk had Napoleon ook met een gewone geluidstrack in een bioscoop
gedraaid kunnen worden. Maar reken maar dat er dankzij de live
orkestbegeleiding talloos veel meer mensen naar komen kijken. En dat verdient
Napoleon. Want het is een meesterwerk.
Goed dan, een gedateerd meesterwerk. Want al die types met punkschmink op hun
onderste oogleden lijken inderdaad eerder weggelopen uit Bulletje en
Bonestaak dan uit de wereldgeschiedenis. De melodramatische acteerstijl is
dikwijls lachwekkend, en de chauvinistische lading op het irritante af. En is
aan die versnelde Chaplin-dribbel niets te verhelpen met de hedendaagse
wondercomputers?
En ondanks dat alles levert deze Napoleon een verpletterende ervaring op. Dat
komt hoofdzakelijk door de filmische taal waarvan Gance zich bedient en die
leidt tot een ware symfonie van beelden, compleet met luchtige
scherzo-fragmenten, ernstige adagio's en een hemelbestormende finale. Alleen
al het gebruik van kleur is heel suggestief: de film is weliswaar zwart-wit,
maar telkens in andere tinten 'gesausd'. De beelden zijn prachtig van compositie
en schitterend van belichting. Maar revolutionair zijn bovenal de cameravoering
en de montage. Het tempo van de beeldwisselingen is hoog, en doet dikwijls
nauwelijks onder voor dat van een
hedendaagse videoclip. Bovendien laat Gance allerlei shots dooreen vloeien
(wat destijds nog heel ingewikkeld was). Met deze technieken weet hij het
anecdotische te verheffen tot het symbolische, zoals in die ene scène
waar hij golvende mensenmassa's en bruisende stortzeeën met elkaar
verbindt.
En in de slotscènes neemt Gance een voorschot op de filmgeschiedenis
door met drie projectoren tegelijk te werken, waarmee hij zowel
indrukwekkende panorama's als combinaties van verschillende beelden
realiseert.
Coppola's muziek ondersteunt dit visuele bombardement met veel geschetter en
geroffel, Marseillaises, een kanonnen-toccata en zo meer. Niet
onverdienstelijk, maar naast de fragmenten Beethoven en Berlioz die de
componist er slim (of dom?) genoeg in gelijmd heeft doet zijn werk toch wel
heel erg aan als hollevatenmuziek.
© Frits van der Waa 2006
