Home
Vertalingen
Stukken
Strips
Genealogie
CV
Links
Zoek

de Volkskrant van 16-05-1997, Pagina 12, Kunst, recensie

Stravinsky zou gevallen zijn voor 'Rake' van OT

The Rake's Progress, van Igor Stravinsky, door het Onafhankelijk Toneel o.l.v. Mirjam Koen, Gerrit Timmers en Lucas Vis. Schouwburg, Rotterdam, 14 mei. Herhaling: 16, 18, 20, 22, 24 mei.

Het Onafhankelijk Toneel begint langzamerhand zowaar een factor van betekenis te worden binnen de Nederlandse operacultuur. Het is daarbij eerder de kwaliteit dan de kwantiteit die telt: de vorige operaproductie van het OT, een schitterend vormgegeven L'incoronazione di Poppea, dateert al van 1993.

Mirjam Koen en Gerrit Timmers weten hun repertoire te kiezen. Stravinsky's The Rake's Progress is een van de onverslijtbare klassiekers uit het genre, ook al is het werk nog nog geen halve eeuw oud. Het is een opera over opera: Stravinsky en zijn librettist W. H. Auden hebben de theatrale en muzikale ingrediënten van een achttiende-eeuwse opera op een virtuoze manier hergebruikt en daarmee eigenlijk een lans gebroken voor de geldigheid van die oude, traditionele vormen, die in de loop van de negentiende meer en meer uitgebannen waren.

Het verhaal is gebaseerd op het Faust-gegeven, en beschrijft hoe de 'rake' (losbol) uit de titel, Tom Rakewell, door de duivel, alias Nick Shadow, op het slechte pad wordt gebracht. Hij verzaakt zijn verloofde, Anne Trulove, komt in een bordeel terecht, huwt Baba de Turk, de vrouw-met-de-baard, steekt al zijn geld in een door Nick uitgevonden machine om stenen in brood te veranderen, en gaat natuurlijk failliet. Het hoogtepunt van de opera is de kerkhofscène waarin hij met Nick kaart speelt om zijn ziel. Hij wint, maar Nick slaat hem met waanzin en Tom eindigt in het gekkenhuis.

Dit alles is door Stravinsky in een 'neoklassiek' muzikaal gewaad gestoken, compleet met aria's en door klavecimbel begeleide recitatieven. Het verhaal speelt zich officieel af in de achttiende eeuw, maar is eigenlijk van alle tijden. Koen en Timmers situeren de handeling in het heden, met behulp van een stijlvolle dosis lichtreclames en CNN, maar doen de geest van de opera daar geen moment geweld mee aan. Integendeel: het net als in Poppea prachtig uitgevoerde decor, een regelrechte liefdesverklaring aan het ambacht van schrijnwerker, verwijst juist weer terug naar het verleden. Het in blank hout uitgevoerde kerkhof zou zo gebruikt kunnen worden in een Don Giovanni. En alle toegevoegde vondsten en grapjes, ook de actuele, sluiten op een volstrekt natuurlijke wijze aan bij het verhaal. Zo wordt de broodmachine met een zapper bediend en zien we op een tv hoe Tom allerlei objecten in broden verandert.

Maar de kracht van de voorstelling schuilt evenzeer in het hoge niveau van de zangers, en de voortreffelijke prestaties van het Nederlands Ballet Orkest dat onder aanvoering van Lucas Vis al Stravinsky's ritmische puzzelstukjes met precisie en toch met esprit op zijn plaats past. Het speciaal voor deze productie samengestelde koor is ongewoon goed, en kwijt zich met energie, maar zonder opzichtig gedoe, van zijn uiteenlopende taken als nachtclubbezoekers, veilingpubliek en krankzinnigen.

Thomas Randle, gezegend met een jeugdige, krachtige stem, en ook met een aanzienlijk acteertalent, is een perfecte Tom Rakewell. Zijn tegenspeler Hubert Claessens heeft helaas te veel van een Joris Goedbloed om werkelijk te overtuigen als duivel. Machteld Baumans daarentegen weet de naar verhouding eenzijdige Anne-partij vele boeiende schakeringen te ontlokken. Onder de kleinere partijen valt speciaal Nico van der Meel op, die een glansrijke duit in het zakje doet als de veilingmeester Sellem.

Maar de ster van deze enscenering, naast Randle, is de Poolse countertenor Artur Stefanowicz als Baba de Turk. Het is hoe dan ook een meesterlijke ingreep van Koen en Timmers om deze mezzosopraanpartij door een man te laten zingen. De hiermee geïntroduceerde sekse-ambiguïteit is immers bij uitstek een kenmerk van de achttiende-eeuwse opera - denk maar aan de castratenrollen. Stefanowicz laat horen hoe ongelooflijk de vooruitgang is die er de afgelopen jaren is geboekt op countertenor-gebied. Vooral in de woede-aria Scorned! Abused! Neglected! Baited! is de diva die hij neerzet even naturel als zijn baard. De oude Igor zal dit nooit voorzien hebben, maar het lijdt geen twijfel dat hij voor hem/haar gevallen zou zijn.


© Frits van der Waa 2006