de Volkskrant van 10-01-2003, Pagina 10, Kunst, Interview
'Michel houdt van brekende takken'
AMSTERDAM
Michel van der Aa maakt multimediale kameropera
'Het is gemakkelijk om te zeggen: we doen iets met video'
Voor zijn nieuwe kameropera maakte Michel van der Aa tekst, muziek en video. Hij schreef One met Barbara Hannigan in gedachten. 'Er is niemand anders die dit kan zingen', vindt de componist.
Michel van der Aa ziet er een beetje doorwaakt uit. 'Ik ben vannacht een paar keer opgestaan', verklaart hij, 'omdat ik nog een paar kleine dingen aan de video wilde veranderen. Dat betekent wel dat de héle band nog een keer door de computer moet.'
In een dansstudio in het westelijk havengebied in Amsterdam leggen Van der Aa en sopraan Barbara Hannigan de laatste hand aan One, de kameropera die zondag in Frascati in première gaat. Hannigan zit aan een tafel. Achter haar staat een beeldscherm, waarop een gefilmde Hannigan aan tafel zit. Ze staan tegelijk op. Dankzij een oortelefoontje en een clicktrack weet Hannigan precies op welk moment ze wat moet doen.
Het bijzondere aan One is niet zozeer de combinatie van een zangeres, video en geluidsband, maar vooral dat de librettist, de componist, de videokunstenaar en de regisseur verenigd zijn in één persoon: die van de 32-jarige Van der Aa.
Voor hij aan zijn opera begon, bezocht hij enkele maanden de New York Film Academy: 'Ik wilde me meer verdiepen in de visuele en theatrale kant, die steeds aanweziger werd in mijn muziek. Het is makkelijk om te zeggen: we doen iets met video, maar ik wil het wel goed doen, het moet op hetzelfde niveau als de muziek staan. Ik denk dat dat gelukt is. Het beeld voegt niet iets toe, het is de helft van iets. Die twee werelden gaan in elkaar over. Op een gegeven moment zie je Barbara de video in- en uitrennen.'
Het is niet zijn eerste samenwerking met Hannigan: hij schreef voor haar al Here (to be found), dat zijn première beleefde met het Radio Kamerorkest, en Here (in circles), dat ze vorig jaar met het Asko Ensemble uitvoerde. In beide stukken speelt de kunstmatige verdubbeling van haar stem een grote rol, net als in de opera.
Hannigan is Canadese, maar sinds 1995, toen ze een jaar in Den Haag studeerde, heeft ze haar werkterrein verlegd naar Nederland, waar ze intussen ook woont. Behalve op eigentijdse muziek legt ze zich toe op repertoire uit de Barok en de Klassieke periode: 'In beide stijlen kun je vasthouden aan hetzelfde heldere geluid.'
Tijdens een duizelingwekkend duet, waarbij de noten heen en weer kaatsten tussen de Barbara op het podium en de Barbara-op-band, blijkt dat ze die zuivere stem paart aan een feilloze intonatie en een acrobatische snelheid. 'Er is niemand anders die dit kan zingen', vindt de componist. 'Het is zó op haar stem geschreven.'
One is, afgaand op wat de componist en de zangeres ervan laten zien, een gestileerde voorstelling. 'Het gaat heel grofweg gezegd over een vrouw die zichzelf is kwijtgeraakt', vertelt Van der Aa. 'Er zijn drie lijnen die uiteindelijk samenkomen. De vrouw wordt in het stuk bijgestaan door een alter ego op video. In die duetten met zichzelf wordt haar zoektocht duidelijk gemaakt. Een andere lijn wordt gevormd door documentaire-achtige inlassen van vijf oudere vrouwen die vertellen over hun ontmoeting met de hoofdpersoon. En dan zijn er min of meer verhalende tussenspelen, met beelden van Barbara die takken in tweeën breekt.'
'Dat is het geluid waar Michel het meest ter wereld van houdt, van brekende takken', zegt Hannigan. 'Hij heeft het al eindeloos vaak gebruikt, maar nu krijg je het dan ook te zien. Misschien moet ik het niet vragen, maar wat betekenen die takken voor jou?'
Van der Aa, bedachtzaam: 'Nou - ten eerste is het gekraak van een brekende tak natuurlijk een analoog geluid - maar het heeft ook iets elektrisch. Daar gaat mijn muziek heel erg over, over de combinatie van die twee dingen. En het is een sterk theatraal gebaar; dat is een tweede laag, die ook duidelijk aanwezig is in mijn muziek. Dus je zou kunnen zeggen dat in het breken van een tak al die aspecten van mijn werk zijn samengebundeld in één geluid.'
Voor Hannigan is er eigenlijk geen onderscheid tussen zingen en acteren: 'Als je een tekst gaat zingen, moet je hem interpreteren: je moet er achter zien te komen wie die tekst zingt. Dus in zekere zin is een zanger altijd een acteur. Maar ik vind het veel prettiger als ik niet aan een lessenaar met noten gebonden ben, dus als het enigszins kan, leer ik een stuk van buiten. Op die manier hoef je niet meer na te denken over het zingen, maar alleen over hoe je de tekst brengt.'
'Ik ben echt enorm verwend met Barbara', vindt Van der Aa, 'omdat ze zo veel kan. Als ik aan mensen vertelde dat ik een stuk ging maken van een uur met één zangeres, vroegen ze dikwijls: Hoe ga je dat interessant houden? Maar daar heb ik me nooit zorgen over gemaakt. Ik wist immers: als zij daar op dat podium staat, is dat geen enkel probleem.'
One, kameropera van Michel van der Aa voor sopraan, video en soundtrack. 12/1 en 13/1, Frascati, Amsterdam; tournee. www.doubleA.net.
© Frits van der Waa 2006
