de Volkskrant van 24-03-2003, Pagina 11, Kunst, Recensie
Akoestisch geweld tegen het kwaad
Brahms, Rihm en Verdi, door het Radio Filharmonisch Orkest Holland, Nationaal Kinderkoor en Koor Nieuwe Muziek en solisten o.l.v. Ingo Metzmacher. 22 maart, Concertgebouw, Amsterdam. Radio 4: 25/3, 20.30 uur.
Terwijl vóór het Concertgebouw zich duizenden mensen verzamelden om gesteund door veel geluidsversterking te protesteren tegen de oorlog in Irak, klonk binnen het gebouw een even felle, zij het abstracte aanklacht tegen de wandaden van de mensheid - en dat met louter akoestische middelen.
Dat waren er wel veel: in zijn Dies, een werk dat zich met enige moeite laat omschrijven als een oratorium, schrijft de Duitse componist Wolfgang Rihm een uitvoeringsapparaat voor dat behalve een orkest, vier solisten en drie koren ook nog vier slagwerkers in de zaal, zes hooggeplaatste trombones en een orgel omvat.
De in 1952 geboren Rihm is de geniale auteur van een wisselvallig oeuvre, dat inmiddels meer dan 400 opusnummers telt, waarvan een groot deel tot stand lijkt gekomen onder het motto 'doe snel en zie niet om'. Dies, gecomponeerd in 1984, heeft datzelfde impulsieve karakter, maar hoort beslist tot zijn betere werk. Het 'libretto' wordt gevormd door een collage van fragmenten uit de hymne Dies irae, bijbelse teksten en citaten uit De Metallis van Leonardo da Vinci, een profetisch geschrift dat industrialisatie, ontbossing en andere hedendaagse kwaden aan de kaak stelt.
Het stuk heeft dan ook een a-, zo niet antireligieuze strekking. Apocalyptisch is het zeker. Zo besluit het met een plastische uitbeelding van een aardbeving, voorafgegaan door een langgerekt, ingehouden en absoluut statisch geroffel. Deze stilte voor de storm is misschien wel het spannendste ogenblik van het stuk, en tekenend voor de dramatische dosering van schroeiende uitbarstingen en absorberende kaalslag van het werk. Zo zijn er verschillende passages waar de muziek teruggebracht wordt tot twee a cappella gezongen lijnen, tot klarinetten die een amechtig harmonium imiteren, of tot de fluisterzacht gezongen baritonsolo.
Maar ook klinkt er menige hamerslag, gescandeerd geroep van de balkons, en massale koorzang. Vooral het Nationaal Kinderkoor viel op door de intensiteit waarmee het de werkelijk niet kinderachtige partijen voordroeg.
Dies is opgedragen aan Luigi Nono, en het is dan ook jammer dat de twee aangekondigde werken van de Italiaanse componist niet doorgingen. In plaats daarvan klonken vier van Brahms' Elf Choralvorspiele, wat door de aanwezigheid van de melodie 'O Welt, ich muss dich lassen', die ook in Rihms werk opduikt, een mooi muzikaal rijm opleverde. Daarbij vergeleken deden Verdi's Quattro pezzi sacri aan als een erg zoet nagerecht, waarmee dirigent Ingo Metzmacher en het Groot Omroepkoor de indruk nalieten dat ze een beter beentje hadden kunnen voorzetten.
© Frits van der Waa 2006
