de Volkskrant van 08-06-2004, Pagina 17, Kunst, Interview
'Ik heb nog nooit zoveel noten geschreven'
AMSTERDAM
De nieuwe opera van Jan van de Putte, Wet Snow, is drie keer op het Holland Festival te zien
Componist Jan van de Putte schreef een opera op basis van een novelle van Dostojevski. Hij schreef zelf het libretto, Giuseppe Frigeni deed de regie. 'Uiteindelijk is het gewoon een negentiende-eeuws ding geworden.'
'Ik zoek graag plekken op waar gevaar is', zegt componist Jan van de Putte. 'Je moet risico's nemen in muziek.' Het resultaat ligt ter tafel: enkele folianten met een bladspiegel ter hoogte van een meter. En dan zijn sommige pagina's ook nog uitklapbaar – zo veel afzonderlijke partijen bevat de partituur van Van de Putte's opera Wet Snow.
'Ik heb geloof ik nog nooit zo veel noten geschreven', beaamt de 44-jarige componist. 'Tot nu schreef ik ongeveer één stuk per jaar, maar dat gaat nu veranderen. Ik heb de smaak te pakken.'
Wet Snow, een coproductie van het Holland Festival en de Nationale Reisopera, beleeft vanaf vandaag drie opvoeringen in de Amsterdamse Stadsschouwburg. Daarna volgen Utrecht, Rotterdam en Eindhoven.
De opera is gebaseerd op Dostojevski's novelle Aantekeningen uit het ondergrondse, een boek waardoor Van de Putte al jarenlang gefascineerd is en dat ook een rol speelt in eerdere composities van zijn hand. Het is een wonderlijk boek, dat op het eerste gezicht te weinig handeling lijkt te bevatten voor een opera, maar dat onder handen van Van de Putte, die een specialist is in het onderhuidse, uitgroeide tot een theatraal werk van om en nabij twee uur.
'Het begin van het boek is angstaanjagend',zegt hij. 'Ik ben er vier keer opnieuw in begonnen, omdat het zo rijk is. De ik-figuur is binnen de kortste keren wel tien keer van gedachten veranderd en van standpunt verwisseld, zodat je al snel niet meer weet waar je aan toe bent. Het heeft iets buitengewoon menselijks. Het heeft heel erg met goed en kwaad te maken. Wat hij zegt, is dat goed doen niet genoeg is, en dat je soms ook iets slechts moet doen. Maar op dat moment ben je verloren, dan weet je niet meer waar je heen moet.'
Dat dilemma brengt de hoofdpersoon ertoe zichzelf uit te nodigen voor een feestje van vage vrienden, waar hij zichzelf onmogelijk maakt, en hen daarna te volgen naar een bordeel, waar hij een van de dienstdoende meisjes, ene Lisa, het hoofd op hol brengt met zijn hersenspinsels. Die twee taferelen vormen de kern van Wet Snow.
'Wat ik oorspronkelijk wilde was veel complexer', vertelt Van de Putte, die zelf ook het libretto voor zijn opera heeft geschreven. 'Wat mij altijd heel erg interesseert is het conflict tussen de droom en de werkelijkheid. Het simpelste voorbeeld is als de strijkers hun bladzijde omslaan in een Brahmssymfonie. Daardoor word je als het ware even uit de droom gehaald. Dat conflict wilde ik in de opera personifiëren door het verhaal van Dostojevski – de droom dus – te omringen met vijftien acteurs die het dagelijks leven verbeelden.'
De scenografie die Van de Putte voor ogen stond bleek te kostbaar, maar heeft in de muziek van de opera wel zijn sporen nagelaten. Zo bevat het begin van het tweede bedrijf een passage waar de loopbewegingen van het koor in vierentwintig verschillende partijen zijn genoteerd. Dat gedeelte zal nu niet te zien zijn, maar wel te horen, vanuit de coulissen.
Hoewel Van de Putte aanvankelijk de regie zelf wilde doen, stond HF-directeur Ivo van Hove erop dat hij die aan iemand anders zou overlaten. Van de Putte: 'Voor mij ligt dat heel simpel: op het moment dat iemand anders het gaat doen, is het natuurlijk ook gedeeltelijk zijn verhaal, en daar ga ik me dan niet mee bemoeien al wil ik wel weten wat hij ermee doet.'
De keus viel uiteindelijk op regisseur Giuseppe Frigeni. 'Hij is een voormalige assistent van Robert Wilson. Hij is meer een choreograaf dan een traditionele operaregisseur. Hij zei op een bepaald moment: "Eigenlijk kan het libretto me niet zo veel schelen, ik wil gewoon de muziek horen." Ik ben toen bij hem thuis wezen voorspelen. Ik heb gemerkt dat hij echt van maat tot maat werkt. Alles is getimed.'
Een groot deel van de opera is geschreven in Parijs, waar Van de Putte een pied-à-terre heeft. 'Ik denk dat het belangrijk is dat je je eigen cultuur verlaat om die beter waar te nemen.'
Uiteindelijk is Wet Snow, in Van de Puttes woorden 'gewoon een traditioneel, negentiende-eeuws ding' geworden, maar dat moet wel met een korrel zout worden genomen, net als de term 'romantische muziek' waarmee hij zijn idioom karakteriseert. 'Goed,' geeft hij toe. 'Het is op een bepaalde manier wel expressionistisch. Maar wat ik bedoel is dat ik af ga op mijn intuïtie. Ik ben altijd erg bezig met spanning, met de directe uitwerking op, zeg maar, de goedwillende luisteraar, die niet ontwikkeld hoeft te zijn.'
Niettemin zal het voor de zangers, en met name voor Matteo de Monti ("I") en Barbara Hannigan (Lisa), een zware opgave zijn. Het Radio Kamerorkest, aangevoerd door Micha Hamel, is uitgebreid met een disklavier, een harmonium en een accordeon. Bovendien bespeelt het koor gestemde glazen water. 'Het mooie is dat dat ontzettend zweeft', vindt de componist. 'Dat leidt in de tweede akte tot die heel zompige bordeelsfeer. Het hoogtepunt van die akte is een diatonisch akkoord, een extatisch moment waarbij alles opengaat. Zoiets heb ik al heel lang willen maken. Ook in die zin is het traditionele opera.'
Wet Snow is te zien in Amsterdam (8, 10 en 11/6), Utrecht (13/6), Rotterdam (22/6) en Eindhoven (24/6).
© Frits van der Waa 2006
